Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH), dünya genelinde yaygın olarak görülen, önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır. Bu hastalık, özellikle sigara içen, yaşamı ve mesleği gereği toz ve dumana maruz kalan bireylerde daha fazla görülür. KOAH, toz ve dumana maruziyet neticesinde akciğer dokusu harabiyeti ve hava yollarının daralması sonucunda nefes darlığı ile seyreder. Prof. Dr. Gazi Gülbaş, bu hastalığın belirtileri hakkında şu önemli noktaları vurgulamaktadır:
- Hışırtılı Nefes (Wheezing) ve Nefes Darlığı:
KOAH hastaları, başlangıçta yokuş merdiven çıkarken nefes darlığı çekerler. Zaman içerisinde nefes darlığı artarak hastanın günlük işlerini yapmasını engeller, kişisel bakımını yaparken dahi başkalarının yardımına ihtiyaç duymasına sebep olur. Önlen alınmaz ve tedaviye başlanmazsa nefes darlığının ilerlemesiyle hastanın evine hapsolmasına ve sosyal izolasyonuna neden olur. Havayolu darlığının artmasına bağlı olarak nefes alış veriş esnasında hışırtı duyulabilir. Hastalar bu durumu “göğsümde bir düdük ötüyor, göğsümde kedi mırıldıyor” gibi ifadelerle tarif ederler. Nefes darlığı şikayeti KOAH’ın en önemli şikayeti olmasına rağmen hastalar tarafından fark edilmesi güçtür. Hastalığın gelişimin çok uzun sürmesi, yaşlanmayla birlikte fiziksel aktivitelerin azalması veya hastaların nefes darlığını yaşlanmanın doğal sonucu olarak düşünmesi bu duruma sebep olur. Hastalar yaşıtlarından geride kalıyor ve çabuk yoruluyorlarsa mutlaka bir göğüs hastalıkları uzmanına başvurmalılar.
- Sürekli Öksürük ve Balgam:
KOAH’ın erken ve yaygın belirtilerinden biri kış aylarında olan öksürük ve balgam çıkarmaktır. Özellikle sabahları balgam çıkarma ihtiyacı duyarlar. Bu şikayet, hava yollarında mukus salgılayan bezlerin aşırı çalışmasına bağlıdır. Sigaranın etkisiyle havayollarında mukusu atmakla görevli “silya” denilen yapıların yok olmasına bağlı hastalar balgamlarını atmak güçlük çekerler. Hastaların nefes darlığı şikayeti başlamadan yıllar önce, özellikle kış aylarında artan öksürük ve balgam çıkarma şikayeti olur. Bu şikayetlerin önemsenip göğüs hastalıkları hekimine başvurması erken tanı için çok önemlidir.
- Yorgunluk ve Kas Kaybı:
KOAH, akciğerlerle sınırlı kalan bir hastalık değildir. Akciğerlerden taşan düşük düzeyli iltihabi durumu en başta solunum kasları olmak üzere tüm vücut kaslarının kitlesinde ve fonksiyonlarında azalmaya yol açar. Bu sebeple hastalar, günlük aktivitelerinde daha çabuk yorulabilir, bu da genel yaşam kalitesini olumsuz yönde etkiler. Kas kitlesi ve fonksiyonundaki azalmaya bağlı fiziksel kondüsyonsuzluk, özellikle hastalığın ilerleyen evrelerinde daha belirgin hale gelir.
- İştah Kaybı ve Kilo Kaybı:
KOAH’lı bireylerde, hastalığın ileri evrelerinde kilo kaybı (kaşeksi) sıklıkla oluşur. Hastalarının yaklaşık yarısında ortaya çıkan önemli sorundur. Beslenmeyle midenin dolması ve diyafram zarına baskı yapması nedeniyle hastalar ciddi nefes darlığı çekerler. Bu durum beslenme yetersizliğine yol açar. Ancak KOAH hastalarındaki kilo kaybı sadece yetersiz beslenmeyle izah edilemez. Hastalığa bağlı sistemik iltihabi durum, solunum işinin artmasına bağlı artan kalori ihtiyacının karşılanamaması, sedanter yaşam kilo kaybının diğer sebepleri arasında yer alır. Kilo kaybı hastanın yaşam kalitesini ve hastalığın seyrini olumsuz etkiler.
- Alevlenmeler:
Alevlenme; tedavi veya hastaneye yatış gerektiren nefes darlığı, balgam miktarı ve kıvamında artış şikayetinde artış olarak tanımlanır. Çoğunlukla viral ve bakteriyel enfeksiyonlar sebep olur. Ortam ısısının azalması, hava kirliliği de alevlenmelerin artmasına sebep olur. Alevlenmeler hastalığın ilerlemesine, yaşam kalitesinin bozulmasına ve tedavi maliyetlerinin artmasına sebep olur. Özellikle kış aylarında gribal enfeksiyon salgınlarının olduğu dönemlerde alevlenmeler artar. KOAH hastalarının yaşamını tehdit eder. Sağlıklı bireyler gribal enfeksiyonları 7 günlük bir süre içerisinde fazla etkilenmeden iyileşirken, KOAH’lı hastaların iyileşme süresi 2 aya kadar uzayabilir ve hastanın hastaneye yatışına hatta yoğun bakım ünitesinde solunum cihazı desteğine ihtiyaç duyabilir. Özellikle zayıf (kaşektik), ileri yaşlı ve ileri evre KOAH hastaları alevlenmeleri şiddetli geçirirler ve ölüm riski fazladır. KOAH hastalarının özellikle kış aylarında enfeksiyonlardan korunmaları önemlidir. Alevlenmelerin en sık viral sebebi olan influenza virüsüne karşı ve pnömokok (zatürre) bakterisine karşı alınması son derece önemlidir.
KOAH, genellikle sigara içen ve yaşlı bireylerde daha yaygın olsa da, organik yakıt dumanı ve meslek kaynaklı toz ve dumana maruziyet gibi çevresel faktörler ve genetik yatkınlık da hastalığın gelişmesinde rol oynar. Prof. Dr. Gazi Gülbaş, hastalığın erken evrelerinde belirtilerin hafif olabileceğini ve bu yüzden kişilerin bu belirtileri ihmal etmemeleri gerektiğini vurgulamaktadır.
KOAH’ın tedavisi, erken tanı ve uygun tedaviyle hastalığın ilerlemesi durdurulabilir, hastaların yaşam kalitesi artırılabilir. Bu nedenle, nefes darlığı, öksürük ve balgam gibi belirtileri fark eden kişilerin bir doktora başvurması önemlidir.